19e eeuw: vernieuwing

Vernieuwing metselwerk kerktoren

In 1810 deed ds. Johannes Paré intrede. De eerste jaren had hij allerlei moeilijkheden met het dorpsbestuur. Na enige tijd verbeterden de dorpsverhoudingen. Het kerkbestuur wilde, net als vóór 1797, vóór de aanvang van de godsdienstoefeningen de klok luiden. Een verzoek daartoe werd door het dorpsbestuur welwillend overwogen.

In 1839 moest het bovengedeelte van het metselwerk van de kerktoren nodig worden vernieuwd. Het werk, dat onder leiding van N. van der Stok werd uitgevoerd en door P. Verkerk Wzn. voor f3.500,-- werd aangenomen, viel tegen. De kosten werden met bijna f2.900,-- overschreden. "Het is jammer, dat bij die gelegenheid de kanteeling, die tot 1766 de toren tot een der mooiste van ’t Gooi maakte niet opnieuw werd aangebracht."

 

Het vroegere koor bij kerk getrokken

Halverwege de negentiende eeuw liep de kerk ten tijde van ds. E.W.H. Molemans steeds voller en werd spoedig te klein. In 1849 werd daarom het vroegere koor in gebruik genomen. Het tussenschot tussen schip en koor werd weggehaald. De preekstoel werd verplaatst van het tussenschot naar één van de achtkantige kolommen aan de zuidzijde van het schip (afb. 16). Ds. Molemans verloor op 25 april 1854 zijn vrouw. Zij overleed aan de tering, nog net geen 30 jaar oud. Hij kwijnde weg en op 31 oktober 1854 overleed hij. Heel Hilversum was bij zijn begrafenis aanwezig.

 

Afbeelding 16: Plattegrond van het interieur met de nieuwe plaats van de kansel (1849)

 

Fraaie kronen met haantjes verkocht als oud koper

Op 1 maart 1857 deed ds. J.H. Gunning jr. zijn intrede. In zijn tijd namen de kerkvoogden een maatregel, die door het nageslacht niet werd toegejuicht. Tot 1858 werd het kerkgebouw ’s avonds verlicht door kaarsen. Op de preekstoel stonden twee koperen luchters en in de kerk hingen drie koperen kronen. Eén (mogelijk meer) van die kronen was een geschenk van "de welbekende Hilversumsche familie Haan", en op de schildjes daarvan waren haantjes afgebeeld. In 1858 werd echter door de kerkvoogden "met eenparige stemmen" besloten voor f200,-- van de kerkvoogdij te Wageningen “eenige ijzeren kroonen met hanglampen” over te nemen.

"Daarna werden de fraaie kroonen, die een sieraad voor het kerkgebouw waren, 'aan oud koper' voor f219,-- verkocht. Velen waren met dien verkoop niet ingenomen. Heftige toonelen vielen in de kerk voor. Een der verkochte kroonen werd daarbij stukgetrapt. De Wageningsche lampen, patentolielampen, bevielen heel niet, ze lekten en riekten onaangenaam. In 1863 werd tot gasverlichting besloten. De restanten der olielampen, de aan ouderen welbekende hoepels, zijn tot het sloopen van de oude kerk in 1890 blijven hangen."

 

Afbeelding 17: Verbouwingsplan uit 1889, aanzicht Kerkbrinkzijde

 

Verbouwing oude dorpskerk

Op 7 november 1886 deed ds. S. Dijkstra zijn intrede. De gemeente groeide sterk. Spoedig na zijn komst bleek het oude en bovendien bouwvallig geworden kerkgebouw te klein te zijn. Dat had ook te maken met de toename van het aantal inwoners. Besloten werd de kerk te vergroten. Architect J. Wolbers te Haarlem dateerde op 17 december 1889 zijn tekeningen voor een "Verbouwingsplan NH kerk te Hilversum" (afb. 17). Op 20 februari 1890 verleenden burgemeester en wethouders de bouwvergunning. De aanbesteding kon plaatsvinden. De aannemers F. en H. Schipper te Genemuiden namen het werk aan.

Het plan was zo ingrijpend, dat van de oude kerk slechts enkele muren bleven staan (afb. 18 en 19). Tijdens de restauratie na de brand van 3 december 1971 werd in een nis van de toren een documentje gevonden, gedateerd 22 juli 1889 (afb. 20). Daaruit blijkt, dat aannemer Zwaan voor de gemeentearchitect P. Andriessen al voorbereidingen aan de gemeentetoren aan het treffen was.

Afbeelding18: De Dorpskerk voor de verbouwing van 1890

Afbeelding 19: De afbraak van het koor in 1890

 

De kerkelijke gemeente moest voor een flinke periode elders onderdak zien te vinden. Door het gereed komen van de Oud-Katholieke Kerk aan het Melkpad, werd de kerk aan de Stationsstraat op 24 november 1889 voor het laatst gebruikt voor de katholieke eredienst. Het gebouw ging in andere handen over, maar het kon – tijdens de bouw van de nieuwe kerk aan de Kerkbrink – nog enige tijd dienst doen als hulpkerk van de hervormde gemeente.

Op de eerste zondag van mei 1891 werd het kerkgebouw in gebruik genomen. De stijl van het bouwwerk werd door deskundigen toen niet geroemd. "Het oude kerkgebouw had in dit opzicht veel meer aantrekkelijks."

Afbeelding 20: Dit document is 22 juli 1889 in de toren ingemetseld. 

Er staat:

"Hilversum 22 juli 1889 deze nis wort volgemetseld door onderdane van den aannemer coo. Zwaan onder directie van den Heer P. Andriesen Gem arzitekt

Hendric Karel Smit metselaar Geboren 23 october 1878 (sic) Amersfoort

Jasper Daams ------idem Geb. 11 december 1870 Hilversum

in t bijzijn van de zoon der baas Jacobus Nicolaas Zwaan Gebooren

te Hilversum 12 mei 1878

bij dit alles is tegenwoordig D. Fennis onderhouder van het dorps uurwerk

van af 15 Maart 1882 Geb. 12 Maart 1843

deze bekendmaking is van ons onder de volste gedegten dit 

nooit weer te zien als bekend"